مروری بر بیماری کانیبالیسم (خودخوری)

کانیبالیسم رفتار تهاجمی در پرندگان به خصوص پرندگان سبک ( مرغان تخمگذار ) است که در همه سنین ، همه نژادها و در هر دو جنسیت دیده می شود ، ولی میزان بروز آن متفاوت است.

پرندگان به واسطه عمل نوک زدن به جستجوی خوراک و حمام کردن می پردازند .

در شرایط پرورش ماکیان بخصوص  در قفس زمینه ارضا این دو رفتار وجود ندارد ، به همین دلیل به تدریج پرندگان به سمت نوک زدن به یکدیگر می روند .

و در نظریه دوم بیان میشود که چون در قفس پر ریخته شده موجود نمی باشد

که بتواند مرغ مصرف نماید این سبب می شود که مرغ پر را از بدن پرندگان دیگر بکند و بخورد.

کانیبالیسم معمولا به چهار شکل زیر در گله ها دیده می شود.

۱ – نوک زدن به مقعد

این رفتار در مرغ هایی تخمگذار که تولید بالایی دارند بیشتر دیده می شود.

در مواردی ممکن است مقعد در زمان خروج تخم مرغ آسیب ببیند و خونریزی نماید

و یا بدلیل عدم تناسب و رشد دستگاه تولید مثلی به خارج از مقعد کشیده شده که این موضوع سبب تحریک مرغان به نوک زدن و گسترش عارضه می شود.

این نوع رفتار تهاجمی از هفته بیستم به بعد دیده می شود.

۲- نوک زدن به ناخن ها 

این رفتار در جوجه های کوچک که به دلایلی مانند کمبود دان خوری ، دور بودن دان خوری از منابع حرارتی و … از دریافت دان محرومند بیشتر دیده می شود ،

بدین صورت که جوجه آغاز به بستر خواری می کند و ممکن است همراه بستر به ناخن سایر جوجه ها نیز نوک بزند

و آنها را زخمی کند که همین جراحت باعث افزایش این عارضه در گله میگردد.

۳ – خوردن پر 

این شکل از عارضه را د گله هایی که در گیر انگل خارجی و یا دچار کمبود عناصر معدنی هستند مشاهده می شود . 

۴- نوک زدن به سر 

این شکل از عارضه بدلیل وجود زخم بر روی تاج و ریش و یا وجود لکه ی خون بر روی پرهای ناحیه سر دیده می شود.

کانی بالیسم حاصل سلسله عوامل ژنتیکی ، بیوشیمیای ، مدیریتی و استرس زا است که در ذیل به شرح این عوامل می پردازیم .

دلایل شیوع بیماری کانیبالیسم

۱ – ژنتیک 

کلاس مدیترانه ای و نژاد گلهورن حساس ترین کلاس و نژاد بد بروز کانی بالیسم هستند.

هرچقدر میزان تخمگذاری نژادی بالاتر باشد نسبت به کانی بالیسم حساس تر است

و نژادهای با رنگ سفید حساسیت کمتری نسبت به نژاد رنگ قهوه ای دارد.

۲ – سن 

سن اصلی ترین عامل در بروز عارضه کانی بالیسم است.

بیشترین میزان این عارضه در محدوده سنی ۲۰ تا ۵۰ هفته اتفاق می افتد.

۳ – جنس 

بیشترین میزان کانی بالیسم در جنس ماده رخ می دهد  و ثابت شده است

که نگه داشتن خروس در مجاورت مرغ بعد از سن بلوغ از بروز این عارضه جلوگیری می کند. 

۴ – تغییرات هورمونی 

تغییرات هورمون های جنسی شامل استروژن و پروژسترون و هورمون های استرسی که در محدوده سنی ۲۰ تا ۵۰ هفته بیشترین را دارد باعث بروز این عارضه می شود.

۵ – نور و ترانسمیتورها 

بالا بودن میزان نور ، آدرنالین و پائین بودن میزان سروتونین و دوپامین موجب افزایش عارضه کانی بالیسم در گله ها می گردد.

۶ – تاریخچه گله مادر 

جوجه هایی که مادر آنها در شرایط بهتری در گله قرار داشته اند

و کمتر مورد تهاجم قرار گرفته اند کمتر در معرض کانی بالیسم قرار می گیرند ،

جوجه های که در هچری بیش از دو ساعت نور دیده اند و یا میزان شدت نور بالاتری دریافت کرده اند

و یا از مادر مصنوعی برای گرم کردن آنها استفاده شده است ، بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.

۷ – تغذیه 

اگر به هر دلیلی پرنده گرسنه بماند و برای دستیابی به آب و دان با پرندگان دیگر نزاع نماید

و یا دان پلت تغذیه نماید میزان بروز کانی بالیسم در گله افزایش می یابد.

از نظر کیفی فقر متیونین و نمک ( عناصر سدیم و کلر ) و همچنین کمبود کلسیم و فسفر جیره می تواند

باعث افزایش این عارضه در گله شود. 

اگر انرژی جیره کم باشد پلت لاغر بوده و مستعد کانی بالیسم می شود و اگر انرژی دریافتی زیاد باشد ،

این انرژی به شکل چربی ذخیره می شود و زمان تخم گذاری را طولانی تر می کند

که این افزایش بازده زمانی باعث برانگیخته شدن حس کنجکاوی سایر مرغان و نوک زنی در گله می شود.

کمبود میزان پروتئین جیره مخصوصا در سن حساس ( ۲۰ تا ۵۰ هفتگی ) گله را مستعد به کانیبالیسم می کند .

به همین دلیل در این سن هیچگاه میزان پروتئین را کمتر از ۱۵% محاسبه نمی کنیم .

سه اسید آمینه به صورت کاملا مستقیم با بروز و شیوع بیماری کانیبالیسم (خودخوری) رابطه دارند.

• اسید آمینه تریپتوفان که در تولید هورمون سروتونین نقش دارد. 
• فنیل آلانین که در تولید هورمون دوپامین نقش دارد.

اسید آمینه میتیونین که در گله ها بیشتر کمبود میتونین دیده می شود و با تجویز آن گله رو به بهبود می رود.

۸ – الکتوپارازیت ها 

الکتوپارازیت ها یا همان انگل های خارجی ماکیان مانند Red mite و … باعث کمبود مواد مغزی در بدن پرنده می شود

و سپس باعث ایجاد خارش شده که همین خارش استرس زا بوده و منجر به بروز عارضه می شود.

۹ – سیستم زندگی 

پرندگان در قفس بسیار حساستر از پرندگان در بستر هستند.

تهویه نامناسب منجر به افزایش دمای سالن ، افزایش رطوبت ، افزایش گاز آمونیاک در سالن می شود

که همین عوامل باعث ایجاد استرس و افزایش نوک زنی در گله می شود.

۱۰ – نور دهی 

طول نوردهی فقط در زمان قبل از بلوغ باعث افزایش کانیبالیسم می شود

ولی بعد از بلوغ تاثیری در بروز این عارضه ندارد ولی شدت نوردهی در همه ی سنین تاثیرگذار است .

همواره این عارضه در طبقات بالاتر بیشتر دیده می شود که بدلیل نزدیک بودن به منبع نوری است .

شدت و میزان نور در مرغ تخمگذار بر اساس اصول پرورش واریته های مختلف و در نظر گرفتن شرایط محیطی و اقلیمی جهت مراحل پرورش و تولید تنظیم می گردد.

۱۱ – نوک چینی 

انجام نوک چینی در گله از بروز این عارضه جلوگیری می کند ، بهترین زمان های نوک چینی ، یک روزگی ۷ تا ۱۰ روزگی و شش هفتگی است که از بین این سه زمان بهترین سن ۷ تا ۱۰ روزگی است.

۱۲ – تراکم بالا 

به ازای هر پرنده مقدار فضایی متناسب با سن گله باید در دسترس باشد که ۲ هفته ابتدایی :

۱/۴ فوت مربع است و کم شدن این میزان باعث افزایش بروز این عارضه می شود.

 در بروز عارضه کانی بالیسم عوامل دیگری مانند کمبود آشیانه های تخمگذاری و یا پر نور بودن اطراف آشیانه و نگهداری و پرورش گونه های مختلف با سنین و رنگ های متفاوت اثرگذار است.

درمان کانیبالیسم

با توجه به فاکتورهای مختلف و اثرات هرکدام در مستعد شدن و بروز کانیبالیسم یا استفاده از منابع پروتئین ،

اسید آمینه ، مواد معدنی ، الکترولیت و برخی از ویتامین ها نسبت به کنترل کانیبالیسم و عوارض آن اقدام می گردد.

همچنین عوامل مدیریتی مانند نور ، تراکم ، تغذیه نیز در صورت لزوم اصلاح می گردد.