پرولاپس مقعد در مرغان تخمگذار

یکی از مهمترین علت تلفات در مرغانی که در سیستم قفس نگهداری می شوند. پرولاپس مقعد به همراه لوله تخم بر می باشد و این امکان وجود دارد که تلفات تا هفته ای یک درصد به این علت باشد.

پرولاپس مقعد حالتی است که اغلب به همراه پرولاپس اویداکت اتفاق می افتد و پس از آن به علت نوک زدن سایر مرغان بافت خارج شده ، تخریب و منجر به مرگ احتمالی پرنده می شود که این عارضه معمولا پس از تخم گذاری اتفاق می افتد.

همان طور که می دانیم در ماکیان فقط تخمدان و لوله تخم بر سمت چپ فعال است . در روی تخمدان چپ در خلال بلوغ جنسی فولیکول ها بالغ شده و توسط شیپور فالوپ گرفته می شوند و بقیه مراحل تولید تخم در داخل لوله اویداکت تکمیل میگردد . اویداکت به ۵ قسمت تقسیم می شود: بخش قیفی شکل  ، مگنوم  ،تنگه (ایستموس) ، رحم و واژن.

بخش قیفی شکل ۷-۹ سانتی متر طول دارد فولیکول در حدود ۱۵ ثانیه از این ناحیه می گذرد و شالاز روی فولیکول زرده در این ناحیه شکل می گیرد. بخش بعدی مگنوم است که حدودا ۳۴ سانتی متر طول دارد ؛ تخم حدودا ۳ ساعت از این ناحیه عبور می کند . سفیده در این قسمت به تخم اضافه می گردد. .

قسمت بعدی تنگه نام دارد که حدود ۸ سانتی متر طول دارد و تخم حدودا یک ساعت و ربع از آن عبور می کند و پوسته داخلی و خارجی در این ناحیه شکل می گیرد.

رحم حدودا ۸ سانتی متر طول داشته و تخم در حدود ۲۰ ساعت از آن عبور کرده و در این ناحیه پوسته آهکی و رنگ دانه پوسته و کوتیکول روی قسمت های دیگر تخم اضافه می شود . در مرحله آخر ، تخم در داخل واژن که حدودا ۷ سانتی متر طول داشته در عرض چند ثانیه عبور می کند.

کلوآک ، فضای مشترک که بخش های انتهایی دستگاه گوارش تناسلی و ادراری به آن باز می شود. این قسمت توسط چین های حلقوی انقباض پذیری به سه قسمت تقسیم می شود. 

فضای کوپرودیوم که انتهای مجرای گوارشی (رکتوم) به آن باز می شود. فضای یورودیوم که مجرای میزنای در هر دو جنس و خروجی مجرای منی در جنس نر و مجرای اویداکت به آن باز می شود. محفظه ای سوم پروکتودیوم ، آخرین فضای کلوآکی است که توسط شکاف عرضی که توسط اسفنگترهای حلقوی احاطه شده است و مقعد نامیده می شود به فضای بیرون باز می شود.

عوامل مختلفی را میتوان به عنوان عامل احتمالی در بروز این عارضه دخیل دانست ولی توجه به این مسئله اهمیت دارد که ممکن است چند علت در راستای یکدیگر مسبب این عارضه باشند. از عوامل مسببه ی این عارضه می توان به نوک چینی غیراصولی و ناصحیح در نتیجه کانیبالیسم ، تحریکات نوری نابجا در سالن  ،شرایط وزن بدن و ترکیب شکل ظاهری پرنده بزرگ بودن یا نابهنجار بودن شکل و شمایل تخم مرغ تولیدی و زیاد از حد بودن تخم مرغ های دو زرده ، ورم روده و یا عوامل مختلف ایجاد کننده اسهال اشاره نمود.

حال با توجه به دانستن برخی از علل ایجاد کننده به بررسی عوامل مسببه این عارضه می پردازیم :

نوک چینی :

نوک چینی غیراصولی و ناقص و عدم قطع نوک می تواند سبب بیرون زدگی مقعد شود . معمولا در طی هفته اول تا هفته دوم نوک چینی در مرغان تخم گذار صورت می گیرد که این نوک چینی می تواند از کانیبالیسم پیشگیری نماید سپس در هنگام وارد کردن پرندگان از بستر به قفس بررسی مجدد وضعیت نوک پرنده اهمیت ویژه ای دارد. 

گاهی اوقات نیز رشد مجدد نوک بالایی پرنده اتفاق می افتد که باید دوباره به نوک چینی پرنده موردنظر اقدام نمود  ، پس وجود تلفات در هر قفس با علایم بیرون زدگی مقعد، مرغدار را مجاب به بررسی مجدد نوک سایر مرغان در قفس می نماید.

نور :

افزایش شدت نور و یا افزایش مدت آن نیز منجر به تحریک مرغان و ایجاد عارضه کانیبالیسم و در نتیجه بیرون زدگی مقعد می شود. 

همچنین افزایش نور بیش از حد و تحریک نوری خارج از برنامه نیز می تواند منجر به کانیبالیسم و بیرون زدگی مقعد شود. لازم به توضیح است که تحریک نوری که جهت شروع تخمگذاری پرنده صورت می گیرد باید شرایط رشد جسمی را در نظر گرفت . 

تحریک نوری نا به هنگام وقتی که بلوغ جنسی با بلوغ جسمی هماهنگ نباشد منجر به عارضه بیرون زدگی مقعد در حین تخم گذاری می شود.

وزن بدن :

شرایط جسمی پرنده از نظر وزن و سایز بدن نیز می تواند از عوامل مستعد کننده ی بیرون زدگی مقعد و کلوآک باشد. در مرغان چاقی که میزان چربی بیشتری در اطراف بافت لگنی دارند این عارضه بیشتر دیده می شود و همچنین در مرغانی که با سایز بدنی کوچک تخم مرغ بزرگتری تولید می نمایند.

این نکته حایز اهمیت است که کنترل وزن بدن و تنظیم جیره مناسب برای رسیدن به وزن متعارف و متناسب با سن پرنده در طول دوره پرورش و تولید و یکنواختی گله از عوامل مهمی در پیشگیری از وقوع این عارضه خواهد بود.

اندازه تخم مرغ :

یکی از عوامل مهمی که در بیرون زدگی مقعد و اویداکت نقش مهمی دارد اندازه تخم مرغ تولیدی است . هرچه اندازه بزرگتر باشد. احتمال بیرون زدگی نیز بیشتر خواهد بود. تخم مرغ های دو زرده نیز می تواند ابتلا پرنده به این عارضه را دوچندان می کند. همچنین نباید از اهمیت تغذیه و تاثیر مواد غذایی روی اندازه تخم مرغ غافل بود.

میزان پروتئین و انرژی باید بر اساس میزان موردنیاز نگهداری ، ترمیم ، رشد و تولید محاسبه شود تا مقادیر بیش از حد و یا نامتعارف منجر به این عارضه نگردد.

برای مثال مقادیر بیش از نیاز متیونین در جیره به بزرگ شدن سایز تخم مرغ منجر می شود و احتمال پرولاپس را بیشتر می کند و همچنین کمبود سدیم و فسفر جیره نیز منجر به کانیبالیسم و در نتیجه بیرون کشیدگی مقعد می شود.

آنتریت و اسهال :

از دیگر عوامل مستعد کننده این عارضه ورم روده و اسهال می باشد که هم بصورت مکانیکی به علت زور زدن حین دفع فضولات و هم به سبب آلودگی مقعد و پرهای اطراف آن که متعاقبا نوک زدن سایر پرنده ها به این محل را موجب می شود. 

از سایر عوامل مستعد کننده  می توان به حضور حشرات موذی مثل مگس ها و انگل های خارجی که سبب تحریک و عصبانیت گله می شود و همچنین تغییرات ناگهانی درجه حرارت سالن و قطع آب و دان اشاره نمود.

باتوجه به اینکه عوامل متعددی در بروز این عارضه نقش دارند و گاهی عوامل مختلف همزمان با یکدیگر و در راستای هم سبب این عارضه می شوند ، تشخیص علت قطعی کار آسانی به نظر نمی رسد. بنابراین کنترل و پیشگیری این عارضه نیازمند تشخیص دقیق و به موقع و حذف عواملی است که در بروز این عارضه نقش دارند ، امکانپذیر می باشد.

با این وجود جهت کنترل و پیشگیری مواردی را متذکر می شود:

۱ – انجام نوک چینی صحیح و اصولی و کنترل پولت ها در موقع وارد کردن به قفس تخم گذاری و در صورت لزوم نوک چینی اصلاحی 

۲ – استفاده از شدت و مدت نور مناسب مندرج در دفترچه ی راهنمای سویه ی مورد نظر 

۳ – کنترل جیره ی غذایی و تناسب آن با سن و جیره پرنده

۴ – اهمیت رسیدن به بلوغ جنسی و جسمی و تحریک نوری مناسب 

۵ – رعایت مساحت  قفس ها با تعداد مرغان وارد شده به آن و جلوگیری از تراکم بیش از حد در هر قفس 

۶ – مبارزه با جرب ها و مگس ها و سایر جانوران موذی 

۷ – جلوگیری از هر تحریک عصبی در سالن که منجر به ایجاد استرس در گله می شود اعم از شدت نور ناگهانی ، قطع آب یا دان ، تغییرات ناگهانی دما و هوای سالن و تحریکات صوتی